نگاهی به دوره های تاریخی عکاسی در ایران

در تقسیم دوره های تاریخی عکاسی در ایران (که حدود ۱۷۰ سال از آغاز آن می گذرد) می توان به دوره هایی از این قرار اشاره کرد: ورود عکاسی، استقرار و آموزش خصوصی در دربار، آشنایی بیشتر خواص و نزدیکان، آشنایی اقشاری از مردم، افتتاح عکاسخانه های عمومی و آشنایی عمومی، آغاز عکاسی ثبتی و استنادی در حوزه های مرتبط با مردم شناسی، اقلیم شناسی و معماری در اقصی نقاط ایران و سپس آموزش محدود عمومی و در نهایت تدوین دروسی برای عکاسی در موسسات آموزشی و دانشگاه ها. در تمام طول تاریخ عکاسی ایران تا اواسط دوره پهلوی دوم ارزش های زیبایی شناسانه و خلاقانه در عکس یا مورد نظر نبوده یا در اشکال و ابعاد محدود و غیرقابل تبیین و توصیف بدان پرداخته شده. از سال ۱۳۵۷ تا حدود سال های آغازین دهه ۷۰ شمسی به دلیل وقوع دو اتفاق مهم تاریخی (انقلاب و جنگ) و شرایط حاکم بر درخواست های بصری عکاسانه ، عمده تمرکز و تولید و تبادل عکس در حوزه های مختلف عکاسی رسانه یی و استنادی بود. در نیمه اول دهه ۷۰ با ظهور چند هنرمند عکاس و تثبیت چند تن دیگر از آنان، وجهی از عکاسی به طور جدی تر و با تلاش بیشتر آن تعداد محدود و انگشت شمار از عکاسان هنرمند به عرضه و ارائه رسید که تاکید بر هنرمندانه و بدیع بودن اثر را در کنار و به موازات ارزش های استنادی آن در دستور کار قرار داد. نوعی از عکاسی که می توان آن را Fine Art photography یا به تعبیری «عکاسی هنرهای زیبا» تلقی کرد، پس از تجربیات پراکنده در اواخر دهه ۴۰، حضور کمرنگ در دهه ۵۰ پایمردی تلاش معدودی از هنرمندان حوزه عکاسی به طور جدی و با انگیزه تغییر ذائقه علاقه مندان به عکاسی و فضای حاکم بر جامعه عکاسی، در راهی پرمخاطره اما پرامید قدم گذاشته و جسورانه و تجربه گرایانه و در قیاس با این روزها با تاثیرات بسیار کمتر از جریان های جهانی حاکم (به دلیل ارتباطات جهانی بسیار محدود تر و عدم تحقق دهکده جهانی به شکل کنونی به واسطه فناوری های صفر و یکی) به تولید فکر و فرهنگ پرداخت، و واژه «هنر» را پاس داشت و در راه ارائه و نمایش و پذیرش این گونه آثار هنجارشکن چه مرارت ها که نکشید. نیمه دوم دهه ۷۰ اما برای گروه اندک عکاسان هنرمند به دشواری و آزاردهندگی نیمه اول آن نگذشت چرا که نهال نازک و نحیف رفتارهای خلاقانه- زیباشناسانه با عکاسی کلاسیک به درختی میان اندام و جوان و رشدپذیر بدل شد و مصلحت اندیشان و ناپذیرندگان عکاسی هنرمندانه و تجربه گرایانه، از انکار و طرد به پرسش و گفت وگو گرایش یافتند و در اواخر دهه ۷۰ قلیلی از آنان به جمع پذیرندگان شکاک و علاقه مندان محتاط این نوع گرایش های عکاسانه پیوستند که در فاصله کوتاهی، در اوایل دهه ۸۰ به شکل معنی داری بر تعداد آنان افزوده شد، در حالی که این نوع استفاده و آفرینش در مدیوم عکاسی آن روز ها حامیان و علاقه مندان بسیاری در میان نسل جوان و جویای نام پیدا کرد. در همین نیمه اول دهه ۸۰ بود که چند نمایشگاه بزرگ و قابل توجه از عکاسی ایران و عکاسان ایرانی در خارج از مرزهای کشور و در اروپا و امریکا برگزار شد و از همان روزها صدا و ندای عکاسان هنرمند ایرانی به شماری از جهانیان رسید و به یمن تکنولوژی های ارتباطی پایه ارتباطاتی فراگیرتر و اثرگذارتر چیده شد به طوری که در نیمه دوم دهه ۸۰ برگزاری نمایشگاهی در آن سوی آب ها برای خیل علاقه مندان و دست ورزان هنر- تکنیک عکاسی دور از دسترس نبود، همانطور پیگیری و تاثیرپذیری از اتفاقات مهم در عرصه عکاسی روز دنیا برای عکاسان و علاقه مندان در دورترین نقاط ایران منتفی نبود. در نیمه دوم دهه ۸۰ جهان با عکاسی ایران و ایران با عکاسی بالنده جهان به تعاملی نامحدود و ارتباطی تاثیرگذار رسید اما نقطه و نکته قابل بررسی و تدقیق، شکل، میزان و کیفیت این تاثیر و تاثرات ارتباطی است. نکته شایان ذکر در نیمه دوم دهه ۸۰ بروز دو اتفاق مهم در عرصه عکاسی هنرمندانه بود: یکی پیدایش کورسویی برای چرخه اقتصادی در عکاسی هنری (انواع غیرکاربردی و بدون سفارش دهنده) به مدد فروش ها و حراج های معتبر جهانی در منطقه خاورمیانه و تاثیرات ناگزیر آن در مارکت داخلی، و دیگری عرضه و نمایش آثار عکس محور با دامنه نامحدود و تعریف نشده یی از تجربه گری های تقلیدی و جسارت های بی پشتوانه که برای قضاوت در اثرگذاری سودمندانه آن نیازمند زمانی فراخ تریم…

در تقسیم دوره های تاریخی عکاسی در ایران (که حدود ۱۷۰ سال از آغاز آن می گذرد) می توان به دوره هایی از این قرار اشاره کرد: ورود عکاسی، استقرار و آموزش خصوصی در دربار، آشنایی بیشتر خواص و نزدیکان، آشنایی اقشاری از مردم، افتتاح عکاسخانه های عمومی و آشنایی عمومی، آغاز عکاسی ثبتی و استنادی در حوزه های مرتبط با مردم شناسی، اقلیم شناسی و معماری در اقصی نقاط ایران و سپس آموزش محدود عمومی و در نهایت تدوین دروسی برای عکاسی در موسسات آموزشی و دانشگاه ها. در تمام طول تاریخ عکاسی ایران تا اواسط دوره پهلوی دوم ارزش های زیبایی شناسانه و خلاقانه در عکس یا مورد نظر نبوده یا در اشکال و ابعاد محدود و غیرقابل تبیین و توصیف بدان پرداخته شده. از سال ۱۳۵۷ تا حدود سال های آغازین دهه ۷۰ شمسی به دلیل وقوع دو اتفاق مهم تاریخی (انقلاب و جنگ) و شرایط حاکم بر درخواست های بصری عکاسانه ، عمده تمرکز و تولید و تبادل عکس در حوزه های مختلف عکاسی رسانه یی و استنادی بود.